Bilgi Düzensizliği · 22/08/2021

Türkiye’de infodemi ile mücadele

Öncelikle COVID19 hastalığı gibi nereden çıktı bu infomedi diyeceksiniz. Açıkçası son yıllarda pandemi olarak adlandırılan küresel salgınların belki de yayılım hızından daha fazla dolaşan yanlış bilgilerin yarattığı kaos, hepimizi ciddi olarak etkilemekte. 

Bu yazı ilk olarak Reportare‘de bu linkte yayımlanmıştır.
İllüstrasyon: Sarah Grillo/Axios

Nedir bu infodemi?

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’ye göre infodemi, insanların bir kriz karşısında güvenilir bilgi kaynakları ve rehberlik aradığı bir dönemde kısmen yanlış, kısmen doğru çok fazla bilginin bulunması nedeniyle güvenilir ve doğru bilgi arayışının zorlaşması olarak tanımlanıyor.

Hepimiz bir kriz karşısında güvenilir kaynaklar ve rehberlik arıyoruz. Ama özellikle kriz anlarında neyin tam olarak doğru, neyin yanlış olduğunu kestirmek gerçekten güç. Özellikle de zamansal, bölgesel ve süreç olarak farklılık oluşan durumlarda, araştırmaların ve bulguların sürekli yenilendiği, güncellendiği ve geliştirildiği süreçlerde, kısmen yanlış ve kısmen doğru çok fazla bilginin bulunması, güvenilir kaynak ve rehberlik arayışımız kat ve kat zorlaşabiliyor.

Burada vurgulamamız gereken nokta, yayılan bilgilerin kısmen doğru kısmen yanlış olması. Dolayısıyla yayınlanan ve paylaşılan içeriklerin kalite kontrolünü yapmaya ve doğru bilgiye ulaşmak için ilgili kurum ve kişilerden kriz anında anında yanıt beklendiğinden dolayı, bilgiyi ve bulguları derinlemesine analiz edebilmek için yeterli zaman olamayabiliyor. İletişimin inanılmaz bir şekilde hızlandığı bu dönemde, acil bilgiye ihtiyaç sırasında, bu eksiklikler ya da yetersizlikler yüzünden yayılan yanlış bilgiler krizin tırmanmasına neden oluyor.

Bir yandan COVID19 salgını bir yandan infodemi salgını

Bir yandan COVID-19 salgı ile topyekun bir mücadeleye girişmişken bir yandan benim gibi bilgi düzensizliği üzerine çalışma yapanlar internet üzerinde yanlış bilgi sorunuyla uğraşırken, karşımıza çıkan infodemi salgını ile de mücadele etmek durumunda kalıyoruz. Salgının şiddeti arttıkça üretilen yanlış bilgiler de artmakta. Bu yanlış bilgiler de hastalığın yayılmasında önlemlere veya uygulamlara zarar vermekte. Bu sürekli birbirini besleyerek büyüyen bir süreç ve sonlanması çok zor olan bir döngü.

Neyin yanlış bilgi olup olmadığı bilmek de bir meziyet hâline dönüştü bu ülkede. Zaten ne kadar COVID19 pandemisine yönelik bireysel önlemler alsak da farkında olmadan bu hastalığı birbirimize paslarken, farkında olmadan infodemi salgının da bir parçası olabiliyoruz.

Bu noktada ne yapmamız gerekiyor? Size güzel reçeteler sunmak için buradayım.

Salgında yanlış bilgi ile mücadele için öneriler

Öncelikle teyit.org yanlış bilgi ile mücadele sırasında özellikle infodemi konusunda etkili bir mücadele gösterdi ve uluslararası çapta da takdir görüyor bu yüzden. Teyit’te yayınlanan doğrulama, olgu kontrolü, analiz ve çalışmalara göz gezdirmenizi ve sosyal medya hesaplarını takip etmenizi öneririm.

İnfodemi ile etkin mücadelede COVID19 pratiği bize ne gösteriyor? Turkuazlab adlı Türkiye’de Kutuplaşmayı Azaltmak için Stratejiler ve Araçlar Projesi’nin bir alt projesi olan İnfodemi ile Etkin Mücadele adlı web sayfasında araştırmaları ve bulguları edinebilirsiniz.

Yine akademik alanda başka bir nitelikli olan İnfodemiLab’da, COVID19 bağlamında Türkiye’de yanlış bilgi yayılımını medya kullanıcılarının gözünden anlamayı ve önleyici faaliyet önerileri geliştirmeyi hedefleyen nefis bir proje. Özellikle projenin podcast kanalını ziyaret edip podcast bölümlerinizi dinlemenizi çok isterim.

“Bize akademik araştırmayla, bulguyla, podcastle filan gelme, ben bu konuyu videolarla izleyip anlamak istiyorum” diyenleri de duyar gibiyim. Çevrimiçi eğitimin müptelası olduğumuz bu günlerde İnfopedi Eğitimi web sitesi tam size göre. Kriz dönemlerinde ortaya çıkan yanlış bilgilere karşı dayanıklılığını arttırabilmek için, çevrimiçi eğitim aracı oluşturarak; sivil katılım, şeffaflık, hesap verilebilirlik ve medya okur-yazarlığına katkı sunmayı amaçlayan bu eğitim projesinden 30 Haziran’dan itibaren faydalanabileceksiniz. Site içerisinde hâlihazırda birçok araştırma, kaynak bulunuyor ve hatta bir sözlük de var.

Dezenformasyon direncini artırmak ve bilgi düzensizliğiyle mücadele etmek amacıyla süren RDMEDU Projesi de hem yanlış bilgi sorunu hem de özelde infodemi üzerine çeşitli kaynakların derlendiği ve zaman zaman etkinlikler düzenleyen bir iş.

Hem kişisel hem de toplumsal sağlığımızı korumamız gereken tarihin bu kritik anında sevdiklerimizi yitirmemek ya da onların kalıcı rahatsızlıkları olmasını önlemek adına yanlış bilgi ile mücadele konusunda kendimizi geliştirmek gerçekten kelimenin tam anlamıyla hayati öneme sahip. Umuyorum ki salgının pandemiye dönüşmesine olanak sağlayan hem sosyal hem de siyasal olarak bir sürü hatanın, yanlış politikaların ve yönetim sistemlerinin yarattığı dünyamızda gereken dersleri almış olacağız.

Salgınlar bitmeyecek, ama bu tip süreçleri tekrar yaşadığımızda yanlış bilgi salgını azaltmak için elimizi taşın altına koymamız gerekecek.